انواع قطع کتاب یا سایز کتاب در ایران
به اندازه طول و عرض کتاب سایز یا قطع گفته می‌شود. هدف از آن رواج اندازه‌های مختلف برای کتاب، به‌منظور استفاده آسان‌تر یا متناسب با نوع کاربرد کتاب است. در سال‌های آغازین پیدایش چاپ، سایز یا قطع رایج کتابهای چاپی همانند نسخه‌های خطی بود. ولی، به‌تدریج، چاپ‌کنندگان کتاب دریافتند که استفاده از اندازه‌های مختلف در بهبود کار مؤثر خواهد بود. از میان انواع سایز یا قطع‌های کتاب، قطع وزیری، رحلی، رقعی و جیبی از معروف‌ترین و پراستفاده‌ترین قطع‌ها می‌باشد با این حال در ذیل انواع قطع کتاب‌ها و اندازه استاندارد آنها را جهت اطلاع نویسندگان بیان می‌کنیم.
- سایز یا قطع وزیری: که استاندارد آن ۲۴*۱۷ سانتیمتر است و بیشتر برای کتابهای دانشگاهی و علمی استفاده می‌شود. (B5)
- سایز یا قطع رقعی: که استاندارد آن ۲۱*۱۴٫۸ سانتیمتر است و جنبه عمومی دارد و معمولاً در کتابهای داستان استفاده می شود. (A5)
- سایز یا قطع رحلی: اندازه رحلی کوچک ۲۹٫۷*۲۱، رحلی متوسط ۵۰*۳۰ سانتیمتر و اندازه بزرگ آن ۶۰*۳۰ سانتیمتر است که به آن اندازه مدیران نیز می‌گویند. قطع رحلی بیشتر برای مجلات و کتابهای نفیس استفاده می‌شود. رحلی کوچک همان (A4) می باشد.
- سایز یا قطع خشتی: در واقع هر اندازه‌ای که مربع باشد را خشتی گویند و معمولاً برای کتابهای هنری و کودک استفاده می‌شود. (سایز کتاب خشتی کوچک ۱۹*۱۹ و سایز کتاب خشتی بزرگ ۲۱*۲۱ می باشد)
- سایز یا قطع سلطانی یا تیموری: استاندارد آن ۴۰*۳۰ و برای کتابهای نفیس استفاده می‌شود.
- سایز یا قطع جیبی یا بغلی: استاندارد این قطع ۷*۵ سانتیمتر می‌باشد.
- سایز یا قطع نیم وزیری: استاندارد این قطع ۱۷*۱۲ سانتیمتر یا ۱۲*۱۷ سانتی متر می‌باشد. (B6)
- سایز یا قطع نیم رقعی: استاندارد این قطع ۱۰٫۵*۱۴٫۸ سانتیمتر می‌باشد. (A6)
- سایز یا قطع نیم ورقی: استاندارد این قطع ۳۴*۲۲ سانتیمتر می‌باشد. (B4)
- سایز یا قطع نیم ربعی: استاندارد آن ۱۸*۱۰ یا ۱۷*۹ سانتیمترمی باشد.
- سایز یا قطع پالتویی: استاندارد این قطع ۲۱*۱۱٫۵ سانتیمتر می‌باشد.
- سایز یا قطع بیاضی: قطع بیاضی کوچک در ابعاد ۲۲*۲۹ سانتی متر و قطع بیاضی بزرگ در ابعاد ۲۴ *۳۴ سانتیمتر است. (B4)
- سایز یا قطع حمایلی: استاندارد این قطع ۱۲*۶ سانتیمتر می‌باشد.
- سایز یا قطع جانمازی: استاندارد این قطع ۱۲*۷ سانتیمتر می‌باشد و معمولاً برای قرآن‌ها و کتابهای ادعیه کوچک که در داخل جانماز قرار داده شوند، استفاده می‌شود.
قطع اکثر مجلات رحلی یا ۲۸.۵ × ۲۱ سانتیمتر است که به اندازه استاندارد A4 نیز نزدیک است. مزیت این قطع دور ریز کم آن است. گاهی برای دستیابی به قطع ویژه برای مجلات خاصی مقدار کمی را در حدود یک سانتیمتر از طول یا عرض آن کم می‌کنند. یکی از عوامل مهم در تعیین قطع یک مجله جنبه‌های اقتصادی آن است که در بالا ذکر شد. عاملی دیگر حس مخاطبین آن است. به طور مثالی قطع کوچک یعنی حدود نصف رحلی برای کودکان دبستانی مناسبت دارد. اما این قطع باری یک نشریه ادبی بزرگسالان مناسبتی ندارد.
در مجموع می‌توان گفت که قطع مجله با توجه به عوامل گفته شده و همچنین دقت به مسائل ریزی در کیف یا زونکن یا قابلیت فکس یا اسکن در نظر گرفته می‌شود.
قطع های استاندارد کتاب در ایران
| نام قطع نشریه | ابعاد به سانتیمتر قبل از برش | ابعاد حدودی
استاندارد |
تعداد صفحه
در یک طرف کاغذ |
کاغذ پیشنهادی
جهت شیت بندی |
| اندازه قطع رحلی بزرگ (مدیران) | ۳۳ × ۲۴ | B4 | ۴ | ۵۰×۷۰ |
| سایز قطع رحلی | ۲۸ × ۲۱ | A4 | ۴ | ۶۰×۴۵ |
| اندازه قطع وزیری کتاب | ۲۳.۵ × ۱۶.۵ | B5 | ۸ | ۵۰×۷۰ |
| اندازه قطع رقعی | ۲۱.۰× ۱۴.۸ | A5 | ۸ | ۶۰×۴۵ |
| ابعاد قطع ربعی | ۱۶.۵ × ۱۲ | B6 | ۱۶ | ۵۰×۷۰ |
| ابعاد قطع خشتی بزرگ | ۲۲ × ۲۲ | — | ۶ | ۵۰×۷۰ |
| سایز قطع خشتی کوچک | ۱۹ × ۱۹ | — | ۶ | ۶۰×۴۵ |
| اندازه قطع پالتویی بزرگ | ۲۲ × ۱۱.۵ | — | ۱۲ | ۵۰×۷۰ |
| ابعاق قطع پالتویی کوچک | ۱۹ × ۱۰ | — | ۱۲ | ۶۰×۴۵ |
| سایز قطع جیبی | ۱۵ × ۱۱ | — | ۱۶ | ۴۵×۶۰ |
دلیل نامگذاری های قطع های مختلف کتاب
به اندازه طول و عرض هر برگ کتاب قطع کتاب گویند. برای نام گذاری اندازه های مختلف کتاب، اصطلاحاتی بین ناشران، نویسندگان و مراکز چاپ موجود است که معمولا از آنها استفاده می شود. قطع های مختلف کتاب از آن جهت به وجود آمد که هم حمل و نقل و نگهداری کتاب را آسان تر می کرد، و هم در میزان هزینه های مصرف کاغذ کاهش بیشتری داشت و اصطلاحاً پرتی کاغذ کمتر می شد. ضمن این که راحتی در دست گرفتن کتاب و چشم نواز بودن مراحل مطالعه کتاب نیز در تعیین اندازه قطع های استاندارد کتاب موثر واقع شد.
گاهی در نام گذاری کتاب، کاربرد آن نیز در نظر گرفته شده است. برای مثال، کتابی که در جیب شما جا شود و به راحتی قابل حمل و نقل باشد قطع جیبی نامگذاری شده است. یا کتابی که در جیب پالتوی شما قابل جایگیری باشد قطع کتاب پالتویی نامگذاری گردیده است. قطع بغلی، قطع بازوبندی و قطع حمایلی نیز بر همین اساس نام گذاری شده اند. نام قطع رحلی نیز نامش از آنجا آمده است که برای خواندن آن (برای مثال در مساجد) از رحل یا چهارپایه چوبی استفاده می کنند.
برخی دیگر از قطع‌های رایج که اکنون کمتر کاربرد دارند
قطع هایی مانند “قطع بازوبندی” که در گذشته بیشتر برای کتب ادعیه و مذهبی استفاده شده و با اندازه ۲ در ۳ سانتیمتر داخل چرم در بازوبند قرار میگرفت یا به صورت گردن آویز کاربرد داشت، همچنین برای آویزان کردن از آینه ماشین برای دفع حادثه نیز مرسوم بود. همچنین قطع بغلی نیز با ابعادی در حدود ۵ در ۷ سانتیمتر برای کتابهای دعای جیبی کاربرد داشته است. بیاض یا قطع بیاضی از دیگر قطع های غیر مرسوم است که از سمت درازا باز می شده و عطف آن از طرف پهنای آن بوده است (بخوانید: نحوه محاسبه عطف کتاب). قطع جانمازی با اندازه های ۷ در ۱۲ برای کتب قران و ادعیه، قطع حمایلی با ابعاد ۱۲ در ۶ سانتیمتر، قطع بغدادی و … از دیگر ابعاد کتاب هستند که کاربرد کمتری در حال حاضر دارند.
از دیگر قطع های کتابی که بیشتر در دربارهای سلطنتی دورانی تیموری شهرت داشته است قطع سلطانی یا تیموری است. شاهنامه معروف بایسنقری که در حال حاضر در موزه بزرگ خراسان به صورت قرضی از پایگاه جهانی کاخ گلستان قرار دارد به همین اندازه ۳۰×۴۰ سانتیمتر است.
اندازه استاندارد حاشیه های مرسوم صفحات کتاب برای قطع های مختلف کتاب
| قطع | حاشیه خارجی | حاشیه داخلی | حاشیه از پایین | حاشیه از بالا |
| سایز رقعی و قطع وزیری | ۲۳ | ۲۳ | ۲۵ | ۳۰ |
| اندازه کتاب قطع پالتویی و خشتی | ۲۳ | ۲۲ | ۲۰ | ۲۰ |
| قطع کتاب رحلی تک ستون | ۳۰ | ۲۵ | ۳۰ | ۴۰ |
| قطع جیبی | ۲۵ | ۲۰ | ۲۵ | ۲۰ |
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
نکات مهم و ترفندهای کاربردی برای طراحی حرفه‌ای
چگونه یک بروشور سه گانه در ایندیزاین ایجاد کنیم
یک نشریه کاغذ روزنامه در ایندیزاین ایجاد کنید قسمت دوم
یک نشریه کاغذ روزنامه در ایندیزاین ایجاد کنید قسمت اول
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.